Vai trò của nữ giới trong làn sóng AI

Mặc có những khác biệt khác biệt nhưng các công ty công nghệ hàng đầu đều chung quan điểm: chúng ta đang tiến tới kỉ nguyên thống trị bởi những cỗ máy thông minh. Google, Amazon, Facebook lẫn Apple qua các sản phẩm và nghiên cứu phát triển của mình đều cho thấy rõ rất nhiều khía cạnh cuộc sống sẽ thay đổi nhờ AI và machine learning, điển hình là xe hơi tự lái và bảo mật nhận diện khuôn mặt. Tuy nhiên những nhân lực nòng cốt đang ngày đêm gây dựng nên viễn cảnh đó không thực sự đại diện đầy đủ cho chính xã hội họ đang cố gắng thay đổi. Tờ WIRED qua làm việc với startup trí thông minh nhân tạo Element AI về tình trạng đa dạng giới tính trong lĩnh vực công nghệ 4.0 đã ước tính trong số những chuyên gia đầu ngành về nghiên cứu phát triển machine learning, chỉ vỏn vẹn 12% là nữ giới.

Số liệu trên tới từ tổng kết có được về số lượng nhà nghiên cứu cả nam lẫn nữ tham gia vào 3 hội thảo machine learning hàng đầu năm 2017. Con số cho thấy đa dạng giới tính trong trí thông minh nhân tạo, lĩnh vực được cho là dẫn dắt tương lai nhân loại thực chất còn tồi tệ hơn toàn cảnh công nghệ nói chung – vốn đã là một ngành công nghiệp rất chuộng nam giới.

Tại Google, tính đến tháng 6/2018, lượng nữ giới đảm nhận phần việc liên quan đến kỹ thuật chỉ chiếm 21%. Khi rà soát danh sách tham gia nghiên cứu AI của Google hồi đầu tháng, WIRED nhận thấy trong số 641 nhân viên đang làm việc với công nghệ học máy, trong đó chỉ có 10% trong số đó là phụ nữ. Người khổng lồ mạng xã hội Facebook hồi tháng 7 cho biết 22% các nhân viên công nghệ của mình là nữ. Danh sách nghiên cứu AI của CEO Mark Zuckerberg thì liệt kê 115 người với nữ giới chiếm chỉ 15%.

Một đại diện của Google cho biết danh sách của công ty chỉ liệt kê các tác giả đứng tên nghiên cứu, không phải toàn bộ những người tham gia vào nghiên cứu và thực hiện dự án AI, tuy nhiên hãng từ chối cung cấp thêm thông tin. Facebook bên cạnh đó cũng không đưa công bố cơ cấu cân bằng cán bộ nam/nữ trong đội ngũ AI. Joelle Pineau, người đứng đầu phòng thí nghiệm AI của Facebook tại Montreal, Canada cho biết quản lý quân số cũng như giới tính của đội ngũ nhân viên là hợp lý, tuy nhiên phòng thí nghiệm tại Montreal chỉ là một nhánh rất nhỏ của mảng nghiên cứu AI tại Facebook. Hơn nữa, vì tính chất công việc nên quân số nhóm nghiên cứu liên tục tăng và thay đổi khi có thêm nhân sự.

Pineau chỉ là một phần tử bé nhỏ trong ngành công nghiệp AI mong muốn cải thiện đa dạng giới tính nơi làm việc. Cô lo sợ rằng bất cân bằng giới tính, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học công nghệ, sẽ tăng khả năng các hệ thống AI ảnh hưởng xấu trực tiếp tới thế giới. “Chúng tôi có nhiều cơ sở khoa học cũng như trách nhiệm để làm vậy hơn các ngành nghề khác bởi những công nghệ chúng tôi phát triển sẽ ảnh hưởng tới một phần không nhỏ dân số toàn thế giới”, Pineau bộc bạch.

Chính phủ và các “ông lớn” công nghệ đang trông cậy vào AI để giúp máy tính đưa ra quyết định nhanh và chính xác hơn trong nhiều lĩnh vực như y tế và giám sát công cộng. Mark Zuckerberg lại trông chờ vào trí tuệ nhân tạo giúp mạng xã hội chống lại nạn tin giả mạo. Anima Anandkumar, một giáo sư tại Viện Công nghệ California, người từng làm trong lĩnh vực AI tại Amazon, cho biết rủi ro dẫn đến một hệ thống gây hại cho con người tăng lên đáng kể khi nhóm nghiên cứu ra hệ thống đó chỉ gồm những người đồng giới. “Một nhóm nghiên cứu đa dạng sẽ dễ phát hiện ra vấn đề gây hậu quả nghiêm trọng hơn trước khi sản phẩm được ra mắt”, bà cho biết. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng trong bất kỳ ngành nghề nào, đội ngũ có giới tính cân bằng thường làm việc hiệu quả hơn.

Sự có mặt hiếm hoi của phụ nữ trong nghiên cứu học máy dù có nhiều tác động tiêu cực, nhưng lại không phải vấn đề gì mới lạ. Ngành khoa học điện toán nói chung từ lâu đã chịu sự thống trị của đàn ông. Các số liệu từ chính phủ Mỹ cho thấy tỷ lệ nữ giới có bằng đại học ngành điện toán đã sụt giảm đáng kể trong 30 năm đổ lại đây, trong khi đó, đồ thị 2 ngành khoa học khác là vật lý và sinh học lại chứng kiến sự tương phản.

Tỷ lệ nữ giới nhận bằng đại học theo 3 chuyên ngành Khoa học Sinh học, Khoa học Vật lý và Khoa học Điện toán trong 30 năm gần đây.

Bức tranh toàn cảnh về bất cân bằng giới trong lĩnh vực công nghệ dù nổi cộm, song không phải là vấn đề có thể giải quyết một sớm một chiều. “Tôi cho rằng các số liệu đã mang lại chúng ta một cái nhìn chính xác hơn về những người các công ty công nghệ lớn cho rằng phù hợp để thuê về làm việc cho họ”, Rachel Thomas – một giáo sư tại Đại học San Francisco, đồng sáng lập công ty cung cấp dịch vụ giáo dục về AI – Fast.ai – cho biết.

Không ít chiến dịch nỗ lực nhằm cân bằng giới tại Google đã thất bại thê thảm và không thể lay chuyển thế thống trị của lực lượng lao động kỹ thuật tại đây, vốn phần đông gồm nam giới da trắng và châu Á. Negar Rostamzadeh, một nhà nghiên cứu tại Element cho biết lĩnh vực AI nói riêng có rất nhiều vấn đề đã được tìm hiểu kỹ trong giới công nghệ, trong đó bao gồm việc phụ nữ nhiều khả năng bỏ việc hơn nam giới và ít khả năng được thăng tiến trong công việc. “Phấn đấu đạt được sự hiện diện của “một nửa thế giới” và các chủng tộc thiểu số tại nơi làm việc là điều tích cực, song bên cạnh đó, cần phải giúp họ có cơ hội được phát triển bản thân, được thăng quan tiến chức”, Rostamzadeh cho biết.

Tiến sĩ Anima Anandkumar, giáo sư tại Viện Công nghệ California, người từng làm trong lĩnh vực AI tại Amazon.

Nhưng chưa hết, trí thông minh nhân tạo đôi khi có thể trở thành lĩnh vực việc làm kém thân thiện, thậm chí có hại đối với “nửa kia của thế giới”. Anandkumar và Thomas cho biết từ rất lâu trước khi nhận được bằng tiến sĩ, họ đã không còn xa lạ với xu hướng đàn ông đưa ra nhận xét không tốt, thậm chí có hành vi quấy rối phụ nữ trong các ngành nghiên cứu toán học hay khoa học máy tính. Trong quá khữ đã có hai nữ giáo sư khoa học điện toán tại Đại học Carnegie Mellon nộp đơn xin từ chức, tố cáo nhiều sự vụ liên quan đến phân biệt giới tính nơi làm việc. Ngay bản thân Anandkumar hồi tháng 2 cũng đã tham gia phong trào #metoo và tố cáo nhiều hành vi lời nói quấy rối nhắm vào bà từ một đồng nghiệp giấu tên cùng làm việc trong lĩnh vực AI.

Công nghệ thông tin từ lâu đã là lĩnh vực không chứng kiến quá nhiều sự hiện diện của phái đẹp, nhưng điều đó không có nghĩa những người phụ nữ tồn tại trong các ngành nghề liên quan không đủ khả năng hoàn thành xuất sắc công việc hoặc có bất kỳ khiếm khuyết năng lực nào so với các đồng nghiệp khác giới của mình. AI nói chung và machine learning nói riêng là một ngành nghiên cứu mới mà đã, đang và sẽ được chứng minh tính hữu dụng, lợi ích to lớn của mình trong tương lai. Vẫn biết cân bằng cũng như bình đẳng giới tại nơi làm việc là vấn đề hệ trọng không cách nào dung hòa một sớm một chiều, nhưng xét đến tốc độ phát triển vũ bão của AI, đồng thời các nghiên cứu khoa học chứng minh rủi ro mang lại nếu không có bàn tay người phụ nữ tham gia nghiên cứu, thiết nghĩ các “ông lớn” công nghệ cần hành động ngay lúc này để củng cố vị thế phái đẹp trong môi trường nghiên cứu AI và machine learning nếu không muốn gây ra bất kỳ hậu quả đáng tiếc nào.