Bài viết

Đạo đức AI: Nền tảng xây dựng một tương lai AI có trách nhiệm

Tháng Sáu 3, 2025

Chia sẻ với:

Nội dung bài viết

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang định hình lại thế giới của chúng ta với tốc độ chóng mặt. Từ việc tối ưu hóa quy trình kinh doanh đến việc hỗ trợ các quyết định quan trọng, AI mang lại tiềm năng vô hạn, thúc đẩy sự kết hợp giữa AI và con người. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích to lớn, AI cũng đặt ra những thách thức đáng kể, đặc biệt là về mặt đạo đức. Câu hỏi đặt ra không còn là “AI sẽ phát triển như thế nào?” mà là “AI nên phát triển như thế nào cho đúng?”.

Đây chính là lúc đạo đức AI (AI ethics) trở thành một chủ đề mang tính thời sự và cấp thiết, không chỉ với các nhà phát triển công nghệ, mà còn với các nhà quản lý, doanh nghiệp và toàn xã hội. Hãy cùng FPT.AI tìm hiểu xem đạo đức AI là gì nhé!

Đạo đức AI là gì?

Đạo đức AI là tập hợp những nguyên tắc, giá trị và hướng dẫn nhằm đảm bảo việc phát triển, triển khai và sử dụng trí tuệ nhân tạo một cách minh bạch, công bằng, và có trách nhiệm. Theo UNESCO, đạo đức AI không chỉ tập trung vào những gì công nghệ có thể làm, mà còn xoay quanh câu hỏi “AI nên làm gì?” và “Chúng ta nên sử dụng AI như thế nào để mang lại lợi ích cho con người, chứ không gây tổn hại?”.

Vì sao đạo đức AI lại quan trọng?

AI giờ không chỉ đơn thuần là một công nghệ hỗ trợ. Nó là một công cụ quyền lực có khả năng đưa ra quyết định. Theo Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ ông Bùi Thế Duy, AI khác hoàn toàn so với những công nghệ con người từng nghiên cứu. Trong khi các sản phẩm công nghệ cũ chỉ tuân thủ mục tiêu có sẵn, AI có thể tự tạo những hướng đi mới, vượt ra ngoài sự kiểm soát của nhà phát triển

Hơn thế nữa, AI giờ đây đã và đang trở thành cộng sự không thể thiếu của con người với 88% lao động tri thức ở Việt Nam hiện đang sử dụng Generative AI tại nơi làm việc theo báo cáo của Microsoft (năm 2024).

Vì vậy, nếu không có đạo đức, đôi khi những quyết định sai do AI tạo ra có ảnh hưởng sâu rộng đến con người hoặc thậm chí là một quốc gia. Một thuật toán có thể từ chối đơn xin việc của một ứng viên chỉ vì hồ sơ của họ đến từ một nông thôn, mặc định cho rằng họ “kém tiềm năng”. Một hệ thống nhận diện khuôn mặt có thể nhận diện sai người da màu do thiếu dữ liệu đa dạng. Một chatbot có thể học ngôn ngữ phân biệt đối xử từ người dùng trên mạng xã hội nếu không được kiểm soát.

AI-va-tuong-lai-cua-cong-viec — Ảnh được thiết kế bởi Yevgenia Nayberg

Những ví dụ này cho thấy rằng nếu AI thiếu đạo đức, hậu quả sẽ không chỉ dừng lại ở lỗi kỹ thuật mà còn kéo theo hệ lụy xã hội, pháp lý và nhân đạo.

Giá trị cốt lõi định hình AI cho tương lai

Trong hành trình phát triển trí tuệ nhân tạo, điều quan trọng không chỉ là công nghệ tiến xa đến đâu, mà là chúng ta đang dẫn nó đi theo hướng nào.

Để đảm bảo AI phục vụ lợi ích chung, vì con người, xã hội và hành tinh này, UNESCO đã đưa ra bốn giá trị cốt lõi đóng vai trò như kim chỉ nam, bao gồm:

Tôn trọng nhân quyền và phẩm giá con người: Đảm bảo tôn trọng, bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, các quyền tự do cơ bản và phẩm giá của mỗi cá nhân.

Xây dựng xã hội hòa bình, công bằng và kết nối: Khuyến khích sự phát triển của các xã hội nơi mọi người có thể sống hòa thuận, công bằng và gắn kết với nhau.

Đề cao sự đa dạng và hòa nhập: AI phải được thiết kế để phục vụ tất cả mọi người, không loại trừ ai, thúc đẩy sự đa dạng và tạo ra cơ hội bình đẳng.

Bảo vệ môi trường và phát triển hệ sinh thái thịnh vượng: Công nghệ AI cần phải có trách nhiệm với môi trường, góp phần bảo vệ hành tinh và hệ sinh thái tự nhiên.

Những giá trị này là kim chỉ nam quan trọng để định hướng sự phát triển của AI theo hướng tích cực, bền vững.

Các nguyên tắc cốt lõi trong đạo đức AI

Với mục đích “sống chung an toàn” với AI, triết gia Luciano Floridi đã đúc kết 5 nguyên tắc cốt lõi, trở thành la bàn đáng tin cậy trên hành trình song hành củng AI:

Lợi ích (Beneficence): AI nên được phát triển và ứng dụng để cải thiện cuộc sống của con người và hành tinh của chúng ta. Mục tiêu cuối cùng là tạo ra “AI vì Lợi ích Xã hội” (AI4SG), nơi AI được sử dụng để nâng cao phúc lợi xã hội.

Không gây hại (Nonmaleficence): Nguyên tắc “không gây hại” là tối quan trọng, đặc biệt khi AI có khả năng ảnh hưởng đến sự tồn tại của con người. Điều này bao gồm việc tránh gây tổn hại đến quyền riêng tư, quyền tự chủ và cơ hội việc làm.

Quyền tự chủ (Autonomy): Khả năng hành động tự do và độc lập của con người phải được bảo tồn và thúc đẩy, trong khi quyền tự chủ của máy móc cần được hạn chế.

Công bằng (Justice): AI phải được phát triển, thiết kế và triển khai theo cách thúc đẩy công lý, sự công bằng, bình đẳng và các giá trị liên quan. Điều này đòi hỏi giải quyết các vấn đề như thiên vị trong thuật toán và đảm bảo quyền truy cập công bằng.

Minh bạch (Explicability): Để thúc đẩy các nguyên tắc khác, chúng ta cần hiểu “cách thức” và “lý do” đằng sau các hệ thống và sản phẩm AI. Trách nhiệm giải trình và minh bạch là yếu tố then chốt.

Doanh nghiệp nên làm gì để xây dựng một tương lai AI bền vững?

Đối với doanh nghiệp, việc đầu tư vào công nghệ AI không thể tách rời khỏi việc xây dựng nền tảng đạo đức. Theo Coursera, nhiều tập đoàn toàn cầu đã thành lập các hội đồng đạo đức nội bộ, xây dựng bộ quy tắc và quy trình kiểm định để đảm bảo các sản phẩm AI của họ tuân thủ tiêu chuẩn đạo đức ngay từ đầu.

Một số hành động cụ thể về đạo đức AI mà doanh nghiệp có thể thực hiện bao gồm:

Đào tạo nhân sự về đạo đức AI, dữ liệu và quyền riêng tư

Tích hợp đánh giá rủi ro đạo đức vào quy trình phát triển sản phẩm

Tư vấn chuyên gia độc lập để rà soát những thuật toán quan trọng

Minh bạch về cách thu thập, xử lý và sử dụng dữ liệu

Thành lập hội đồng đạo đức nội bộ để kiểm định sản phẩm trước khi ra mắt

Đây cũng là bước đệm để doanh nghiệp có thể xây dựng AI có chủ quyền

Trách nhiệm không của riêng ai

Không chỉ là vấn đề của giới công nghệ, đạo đức AI là trách nhiệm chung của toàn xã hội:

Quốc gia, các bộ ban ngành của chính phủ cần tạo ra khung pháp lý linh hoạt, phù hợp và thực tiễn với tốc độ phát triển công nghệ nhưng vẫn đảm bảo quyền con người.

Các trường đại học, viện nghiên cứu cần lồng ghép chủ đề đạo đức vào chương trình đào tạo AI và khoa học dữ liệu.

Người dùng AI cũng cần nâng cao hiểu biết để sử dụng AI một cách thông minh và có trách nhiệm.

Hướng đến một tương lai công nghệ bền vững

Đạo đức AI không phải là một rào cản cản trở sự đổi mới, mà là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Bằng cách ưu tiên các giá trị cốt lõi này, chúng ta đang kiến tạo một tương lai nơi AI không chỉ thông minh vượt trội, mà còn mang đậm tính nhân văn, giúp phục vụ và nâng tầm cuộc sống con người.

Trong bối cảnh AI ngày càng được tích hợp sâu vào các hệ thống ra quyết định, đạo đức AI không còn là lựa chọn – mà là điều kiện tiên quyết để xây dựng một xã hội số công bằng, minh bạch và nhân văn.

🤝 Xây dựng AI có đạo đức hôm nay, tạo dựng niềm tin vững bền ngày mai.